Een belangrijke factor van het succes van de coaching is de bereidheid van de coachee om in actie te komen en het ook werkelijk te doen. Een coachee kan duizend en één excuses bedenken waarom het niet kan en het klopt voor hem. Want juist deze beperkende gedachten belemmeren hem om in de doe-stand te komen.

Japanse coaching
Je leert het pas door het werkelijk te doen. Of je nu een vreemde taal leert of NLP studeert.. je kunt er honderden boeken over lezen en daardoor spreek je geen woord beter Japans, toch?
Dit geldt ook voor je coachee. Hij kan allerlei mooie inzichten en ideeën hebben en de volgende stap is om het om te zetten in actie. Het kan zijn ervaringen op doen, internationaliseren of iets anders. Hij moet in ieder geval in beweging komen. Alleen daar hebben sommige coachees moeite mee.. om ook werkelijk te gaan handelen. Soms komt het door het voortraject. Misschien was de coachee er nog niet klaar voor. De uitkomst is dat hij de boel gaat vertragen en het proces saboteert.

“Ik weet het niet meer”, zucht Jan de coachee.
“Mijn leidinggevende klaagt maar dat hij mij nooit ziet en ik begrijp niet wat hij bedoelt. Ik ben elke dag op kantoor”. “En nu stuurt hij mij een mail dat ik meer aanspreekbaar moet zijn voor mijn collega’s”.
Eerlijk gezegd herken ik Jan’s gedrag wel en ik begrijp ook zijn leidinggevende, want Jan is er wel en eigenlijk ook weer niet. Een wijze coach omschreef dit gedrag als: het loket is gesloten, het licht is uit. Bij Jan is het loket ook vaak gesloten. Zeker als hij wordt uitgenodigd om iets te doen of zichzelf te laten zien. In de coaching noemen we dit ‘sabotagegedrag’.

Wat is sabotage gedrag?
Sabotage gedrag is een gefrustreerde poging om te laten merken dat er iets aan de hand is. Vaak gebeurt dit onbewust, want een coachee wil niet moedwillig het coachproces verstoren, iets is geblokkeerd. Misschien voelt hij zich niet gezien, gehoord. Of ziet hij zich zelf niet. Durft hij zich niet uit te spreken. Als dat gevoel er is dan gaat het ondergronds een eigen leven leiden. Het uit zich in sabotage gedrag en als deze symptomen niet de aandacht krijgen die ze verdienen, gaat het van kwaad tot erger.

Hoe herken je sabotagegedrag?
Het begint vaak klein en bedekt. Wanneer Jan zich niet gehoord of zich genegeerd voelt, wanneer zijn standpunten geen ruimte krijgen, gaat het wringen bij hem. Op allerlei manieren is dit ‘onderhuids voelbaar’. Hij moppert misschien wat, maakt grapjes en lacht dingen weg, houdt zijn mond als je hem iets vraagt. Hij zegt ‘ja’ tegen een voorstel, maar doet ‘nee’ en verzint smoesjes waarom niet. Het zijn gefrustreerde pogingen om te zeggen wat gezegd moet worden.

Hoe groter de frustratie wordt hoe duidelijker en openlijker het sabotage gedrag. Misschien door sarcastische of cynische opmerkingen. Of het opzettelijk tegenwerken, spelletjes spelen, duiken. Een volgende stap is het staken, taken niet uitvoeren, niet komen opdagen. Kortom je coachee doet niet meer mee en onttrekt zich aan het proces.

En dan zelf sabotage gedrag
Een andere vorm van sabotage is het ondermijnen van je zelf.  Zelf sabotage is een mechanisme waarmee je coachee zichzelf in de weg staat bij het bereiken van zijn doel.

Zelf sabotage beschermt hem tegen schaamte en pijn. Het weerhoudt hem van het nemen van risico’s en verantwoordelijkheid. Bang om te falen vaak voor ongegronde redenen. Zelf sabotage is een zelf opgeworpen barrière om je eigen ontwikkeling te frustreren.
Een zelf saboterende coachee durft zijn eigen angsten niet onder ogen te zien. Zijn enige uitweg is vluchten of het uitstellen van actie. Alles om te voorkomen dat hij teleurgesteld wordt of erger.

Bij wie komt het voor?
We doen het allemaal wel eens. We saboteren onze eigen gedachten en daarmee ons gedrag. Misschien is er iets in het verleden gebeurd waarop je een negatieve ervaring hebt opgedaan. Het kan zijn dat je vroeger bent gepest of misschien bent uitgelachen. De een legt dit naast zich neer, sterkt zichzelf en laat het niet meer toe. De ander ontwikkelt angst. Het kan zelfs zo erg worden dat je er echt ziek van wordt of de deur niet meer uit durft.
Allerlei sabotage gedachten kunnen je gevangen houden. Wat zullen anderen er niet van denken? Wat als er iets gebeurt en ik weet niets te zeggen? Wat als ik raar doe en iedereen lacht me uit? Straks begin ik te blozen of te stotteren of struikel ik. Allemaal gedachten die jou gevangen houden. Je saboteert jezelf letterlijk. Je wordt onzeker en creëert een negatief zelfbeeld. Je raakt geconditioneerd om dezelfde problemen nog eens te verwachten.

Welke typen sabotage gedrag zijn er?
Grofweg is er een aantal types coachees te onderscheiden. De meest voorkomende zijn:

* De Perfectionist 
Dit type coachee legt de lat zo hoog dat het niet realistisch is, niet haalbaar. Het gevolg hiervan is dat dit type niet in beweging komt, want het is toch niet mogelijk. Het gedrag wat je kunt zien, is het vooruit schuiven van het doen, het uitstellen of er gewoon meteen de handdoek in de ring gooien.

Hoe benader je dit type?
Besef dat deze coachee slecht tegen feedback kan, want alles moet perfect zijn. Foutloos. En als iemand toch iets (opbouwend) teruggeeft, ziet dit type het als falen. De kunst is om deze coachee te leren om gaan met feedback. Het te zien als een kadootje dat meer zegt over de ander. Geef hem de ruimte om te leren, eerst spelenderwijs in een veilige omgeving om vertrouwen op te bouwen en later in de wijde wereld. Stap voor stap. Begin klein en vier elk succes. Geniet van de weg er naar toe.

* De Excuus Truus/Guus 

Alles kan deze coachee aangrijpen om te stoppen met de actie of om zelf ergens aan te beginnen. De onbewuste motivatie van dit type is vaak dat hij zo bang is dat hij graag fouten of afwijzing ontloopt. Een gevoel van (schijn) veiligheid en (schijn) zekerheid wordt hiermee in stand gehouden. Door elke excuus in te zetten, begint dit type coachee niet en komt hij nooit echt tot bloei. Hij geeft zichzelf geen kans.

Hoe om te gaan met dit type?

De uitdaging bij dit type coachee is om te werken aan zijn zelfvertrouwen. Geen gemakkelijke opgave, want het zit diep en dit is absoluut geen excuus. Het vergt veel geduld en aandacht. Beloon alles wat er te belonen valt.

* Type Zeker weten

Meneer of mevrouw Zeker weten is op alles voorbereid.  Dit type coachee zal er alles aan doen om actie te ontlopen door eerst alles zeker te willen weten. En omdat je nooit alles over iets kunt weten, is er altijd een reden om (nog) niet iets te gaan doen. Dit type is bang dat hij iets heeft gemist. Het willen weten staat in de weg om stappen te zetten, om te gaan doen.

Hoe ga je hiermee om?
Deze coachee heeft grenzen nodig, een soort van format. Hoe verdeelt hij zijn tijd om ook aan actie toe te komen. Daarnaast is het voor dit type belangrijk om te analyseren dus bied hem mogelijkheden om samen te reflecteren op de actie, om er zo iets van te leren. Ook hier kleine stappen. En complimenteer en moedig hem aan om te bewegen.

* De Twijfelaar

Dit type coachee durft en kan geen keuze maken omdat hij twijfelt tussen twee of meer opties. Aan de ene kant en tegelijkertijd aan de andere kant. Hij zit met een intern conflict. Dit dilemma maakt hij zo groot dat hij als ware bevriest. Er komt geen actie, want hij is verlamd door de keuze.

Hoe hier mee om te gaan?
Binnen de NLP is er een mooie oefening om te communiceren met delen: De Visual Squash. Hier onderzoek je welke kanten er zijn en wat de intentie en waarde is van elke kant.

* De Wegloper

Dit type coachee begint ergens aan, komt in de actiestand en haakt voor het eind af. Het lijkt of hij bang is om succes te hebben. Allerlei excuses werpt hij op, als moe, teveel prikkels. Uiteindelijk durft hij er niet helemaal voor te gaan. Het is prettiger om in zijn vertrouwde omgeving te blijven.

Hoe ga je hier mee om?
Onderzoek de excuses die hij bedenkt en analyseer samen wat hem nu echt weerhoudt om door te gaan. Doe dit zonder oordeel te geven.

* De Controle freak

Dit type coachee bereikt zijn doel bijna en tijdens het proces hiervan, raakt hij in paniek. Hij zit buiten zijn comfort zone. Hij voelt de spanning van het onbekende.  Hij geeft om zekerheid en wil controle te hebben over de situatie en proces. Daarom stopt hij. Hij vindt dit goed genoeg, terwijl er nog meer mogelijk is.

Hoe ga je hiermee om?
Dit type mag zijn eigen potentie en grootheid ervaren. Dat er meer is dan dat hij al kent en weet. Dat het misschien lijkt als of hij in het diepe springt en dat hij mag vertrouwen op zijn zwemtechniek. Er is altijd een vorm van controle.

Hoe nu verder met onze Jan?
Tja misschien denk je: als Jan er last van heeft, dan stopt hij er toch gewoon mee. Zo gewoon is het niet. Als het zo makkelijk was, had hij het vast allang gedaan. De patronen zijn vaak hardnekkig en diepgeworteld.
Het gaat om veiligheid. Hoe zorg je ervoor dat Jan zich laat zien. Echt zichzelf toont. Zich uitspreekt. Is het veilig voor hem om zijn mening te uiten. Het begint bij Jan dat hij zich bewust wordt wat er gebeurt. En dat hij een keuze maakt. Dat hij iets anders wil.

De uitdaging aan ons is om goed te kijken en luisteren naar Jan. Achterhaal wat hij ons wil vertellen.